साउन १९ गते राष्ट्रिय परीक्षा बोर्डले सार्वजनिक गरेको कक्षा १२ को नतिजाले यस वर्षको शैक्षिक अवस्था र व्यवस्थापनको प्रतिबिम्ब देखाएको छ। बाह्य रूपमा हेर्दा सुधारको संकेत देखिए पनि गहिरिएर विश्लेषण गर्दा शिक्षा प्रणालीभित्रको असमानता, गुणस्तरीय शिक्षाको पहुँच, र नीतिगत कमजोरीहरू स्पष्ट महसुस गर्न सकिन्छ।
संख्यात्मक सुधार, तर गुणात्मक प्रश्न
यो वर्ष ६१.१७% विद्यार्थी उत्तीर्ण (ग्रेडेड) भएका छन्। अघिल्लो वर्षको ५२.९१% भन्दा यो ९% ले वृद्धि हो। तर सबैभन्दा बढी विद्यार्थी २.८१–३.२० GPA समूहमा छन्, जसले मध्यम दर्जाको उपलब्धि मात्र जनाउँछ। उत्कृष्ट ग्रेड (३.६१–४.०) पाउने विद्यार्थीको संख्या १३,५०२ मात्र हुनुले शिक्षा प्रणाली अझै सीमित ‘टप टायर’ विद्यार्थी उत्पादन गर्न सकिरहेको छैन भन्ने देखाउँछ।
GPA वितरण संक्षेपमा:
३.६१–४.० GPA: १३,५०२ विद्यार्थी
३.२१–३.६० GPA: ५५,८९६ विद्यार्थी
२.८१–३.२० GPA: ९४,२६८ विद्यार्थी (सबैभन्दा धेरै)
२.४१–२.८० GPA: ६९,८१२ विद्यार्थी
२.०१–२.४० GPA: ८,९६४ विद्यार्थी
१.६१–२.०० GPA: केवल २३ विद्यार्थी
यसले देखाउँछ कि बहुसंख्यक विद्यार्थी ‘मध्यम स्तर’मै सीमित छन्। यसलाई सुधार भनिनु शिक्षा प्रणालीको सतही विजय हो कि गहिरो आत्ममुग्धता?
नन ग्रेडेडको उच्च अनुपात: सामाजिक असमानताको संकेत
नतिजा अनुसार ३८.८३% विद्यार्थी नन ग्रेडेड छन्। लगभग २ लाख विद्यार्थी न्यूनतम GPA पनि प्राप्त गर्न असफल भएका छन्।
यसको सामाजिक पक्ष गम्भीर छ:
ग्रामीण तथा सीमान्तकृत समुदायमा शिक्षाको पहुँच अझै कमजोर छ। आर्थिक, डिजिटल, र शैक्षिक विभाजन नतिजामा स्पष्ट देखिन्छ। विद्यार्थीहरूमा निराशा, आत्मग्लानि, र भविष्यप्रतिको डर बढ्न सक्छ।
त्यसैले प्रश्न उठ्छ — के हाम्रा विद्यालयहरूले सबै वर्गका विद्यार्थीहरूलाई समान गुणस्तरको शिक्षा दिन सकेका छन्?
नीतिगत चुनौती: प्रणाली सुधार कि फगत परीक्षा सुधार?
शिक्षा मन्त्रालय र परीक्षा बोर्डले परिणाम सुधारको चर्चा गरे पनि वास्तविकता भने प्रणालीमै सुधार आवश्यक छ। पाठ्यक्रमसँग शिक्षण विधि मेल खाँदैन। मूल्यांकन प्रणाली अझै ‘परीक्षा-केन्द्रित’ छ, जीवनोपयोगी सीप र व्यवहारगत मूल्याङ्कनलाई बेवास्ता गरिन्छ। शिक्षकको पेशागत विकासमा निरन्तर लगानी अभाव छ।
यी सब कुराले शिक्षा नीतिको व्यावहारिक कार्यान्वयनमाथि प्रश्न उठाउँछ।
पूरक परीक्षा: अवसर कि प्रक्रियागत औपचारिकता?
नतिजा प्रकाशनसँगै बोर्डले ग्रेड वृद्धि परीक्षा भदौ २८ र २९ गते हुने जानकारी दिएको छ। यो सकारात्मक कदम हो, तर:
पूरक परीक्षा दिने आधार, सूचना व्यवस्थापन, तयारीका संसाधनहरू कसरी उपलब्ध छन्?
के विद्यालयले विद्यार्थीलाई मानसिक र शैक्षिकरूपमा समर्थन गर्ने योजना बनाएका छन्?
शिक्षा प्रणाली केवल 'पुन: प्रयास' को अवसर दिएर मुक्त हुँदैन, यसले पूर्ण पुनर्संरचना र समावेशी मूल्याङ्कनको माग गर्छ।
कक्षा १२ को नतिजा मात्र संख्यात्मक ‘सुधार’को विषय होइन, यो शिक्षा प्रणालीभित्रका गहिरा असमानता, नीतिगत अस्पष्टता र व्यवस्थापनको क्षमतामाथि बहस गर्ने अवसर हो।
अब समय आएको छ —
नीति निर्माताले नतिजाभन्दा बढी शिक्षाको गुणस्तर हेर्ने, विद्यालयहरूले सीपमूलक सिकाइ वातावरण बनाउने, र अभिभावक, शिक्षक तथा विद्यार्थीबीच सक्रिय सहकार्य बढाउने।
अन्ततः नतिजा शिक्षा यात्राको एउटा खुड्किलो हो, त्यो यात्रा सजिलो, समावेशी र गुणस्तरीय बनाउने जिम्मेवारी हामी सबैको हो।
तपाईंको विचार के छ? नतिजामा देखिएको सुधारले शिक्षा सुधारतर्फ संकेत गर्छ त? तल प्रतिक्रिया दिनुहोस्।
